Ryki

Znajdujący się w Rykach dwór z XVIII wieku wybudowany został jako rezydencja króla Stanisława Poniatowskiego. 

 

Dwór murowany z cegły i otynkowany, posadowiony na planie prostokąta, parterowy z poddaszem przekrytym spłaszczonym dachem czterospadowym o połaciach pobitych blachą. Elewacja frontowa 9 osiowa, z 3 osiowym portykiem wspartym na 4 masywnych kolumnach toskańskich, dźwigających belkowanie z wydatnym fryzem i trójkątny szczyt z okullusem. Na elewacji tylnej na osi portyku zlokalizowany lekko zaznaczony ryzalit wieńczony trójkątnym szczytem. Elewacja posadowiona na niewysokim cokole, wieńczona profilowanym gzymsem oddzielającym partię fryzu z okienkami poddasza. Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem w częściach bocznych, z sienią na osi i salonem w trakcie ogrodowym. Układ został przekształcony. Całość utrzymana w duchu późnego klasycyzmu.

 

Korzenie Ryk sięgają XV wieku, zostały założone w 1442 r. jako wieś królewska „Riki”. Nazwa miejscowości kojarzona jest z dziką zwierzyną, w którą obfitowały wielkie obszary leśne, pośród których powstała osada. Historycznie miasto leży na terenie ziemi stężyckiej, wywodzącej się ze wczesnośredniowiecznej kasztelanii sieciechowskiej. Pierwsze informacje dotyczące osady Ryki pochodzą z XVI wieku – z tego okresu pochodzą wzmianki o prawdopodobnie pierwszym – drewnianym – kościele pw. św. Jakuba Apostoła i szkole parafialnej. W 1585 r. Ryki stały się siedzibą nowo utworzonego starostwa ryckiego, powstałego z p południowo-wschodnich ziem starostwa stężyckiego. Pod koniec XVI w. otworzono szpital parafialny, ufundowany przez Mikołaja Zaleskiego, dziedzica wsi Zalesie. W 1693 r. diecezja krakowska ufundowała w Rykach jedyną w XVII w. kapelę parafialną.

 

W 1759 r. starostwo objął Stanisław Poniatowski herbu Ciołek, wojewoda mazowiecki i kasztelan krakowski – ojciec ostatniego króla Stanisława Augusta. W 1765 r. wybudował on w Rykach murowany pałac w stylu klasycystycznym, otoczony parkiem krajobrazowym. Najprawdopodobniej to dzięki jego staraniom Ryki w 1782 r., już po jego śmierci, otrzymały prawa miejskie.

 

Pod koniec XVIII wieku duża część miasta spłonęła w pożarze. Po III rozbiorze Polski, Ryki znalazły się w zaborze austriackim w Galicji Zachodniej. W czasach Księstwa Warszawskiego należały do departamentu siedleckiego w powiecie żelechowskim; wtedy utraciły też prawa miejskie. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. Ryki znalazły się na terenie Królestwa Polskiego w zaborze rosyjskim.

 

W 1836 r. dobra rządowe Ryk stały się własnością hrabiego Jana Jezierskiego. W tym czasie pałac został gruntownie przebudowany, a park krajobrazowy przekomponowany. Dzięki hrabiemu Jezierskiemu Ryki znacznie się rozwinęły gospodarczo –założył on 31 stawów hodowlanych, uruchomił 4 młyny i tartak. Gospodarstwo rybackie było jednym z najlepiej prowadzonych w Królestwie Polskim – jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym Ryki nazywano „stolicą karpi”.

 

Już wówczas miasto zamieszkiwała duża społeczność żydowska (w większości chasydzi).Ich historia jest nierozerwalnie związana z historią miasta. Pierwsza samodzielna Gmina Żydowska powstała w 1842 r. W tym okresie zbudowano też murowaną synagogę, dom nauki i założono cmentarz. Pojawiły się chasydzkie sztibł (małe domy modlitwy)i Ryki stały się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. W 1908 r. Żydzi stanowili 94% mieszkańców Ryk, a w okresie międzywojennym – 69%. W 1916 r. połowa mandatów w zarządzie miejskim należała do Żydów, a dziesięć lat później powstał pierwszy bank żydowski.

 

W 1906 r. właścicielem wsi został hrabia Adam Feliks Roniker, a w r. 1913 ostatnią właścicielką stała się Marta Ludwika Marchwicka.

 

17 września 1939 miasto zajęli Niemcy, którzy wcielili je do Generalnej Guberni w dystrykcie lubelskim. Pod koniec 1940 r. powstało getto, w którym zgromadzono ponad 3,5 tysiąca Żydów. Wiosną 1942 roku część mieszkańców getta wywieziono do obozu zagłady w Sobiborze, a pół roku później całkowicie zlikwidowano getto –mieszkańców, którzy uniknęli Sobiboru, wysłano do obozu w Treblince oraz obozu pracy. Podczas wojny na terenie Ryk bardzo aktywnie działał ruch oporu. W 1944 r. Armia Krajowa wyzwoliła Ryki, a w 1957r. ponownie uzyskały prawa miejskie.

 

Ważną datą dla historii ryckiego pałacu był rok 1980 – uległ on znacznemu zniszczeniu podczas pożaru. Po odbudowie w 1990 r. oddano go do użytku i obecnie znajduje się w nim Urząd Stanu Cywilnego, Oddział Miejskiej Biblioteki Publicznej i Miejsko-Gminne Centrum Kultury.