Gąbin
Gąbin należy do najstarszych miast zachodniego Mazowsza. W pierwszej wzmiance pochodzącej z 1215r. Gąbin określony został jako starodawna włość monarsza. O długiej historii miasta i okolic świadczą również bogate wykopaliska prowadzone na terenie gminy, m. in. w Troszynie Polskim. Okres rozkwitu miasta przypada na XVI w. Liczni wówczas rzemieślnicy słynęli z produkcji sukna zwanego multanem, gąbińscy kupcy natomiast spławiali mazowieckie zboże do Gdańska. Po niemal całkowitym zniszczeniu podczas „potopu szwedzkiego” miasto na początku XIX w. na nowo pełniło funkcję gospodarczego rynku zarówno dla okolicznych wsi jak i dla całego zachodniego Mazowsza.
Gąbin znany był z zakładów szewskich, garbarskich i stolarskich (produkowano w nich znane w regionie skrzynie wianowe). Na początku XXw. Gąbin należał do najbogatszych miast w Królestwie Polskim. Z Gąbina pochodzili: Feliks Sławoj – Składkowski (ostatni premier II Rzeczypospolitej), Otto Korwin Wierzbicki (historyk) oraz Kazimierz Lasocki (malarz).
Na wartość krajobrazu Gąbina składa się leśne otoczenie, malownicza rzeźba terenu obniżającego się ku Nidzie, a także dolina samej rzeki, której skarpy tworzą wnętrza krajobrazowe. W mieście znajdują się też wartościowe starodrzewia (zieleń cmentarna, skwery miejskie).
Na terenie miasta i gminy Gąbin znajdują się też 82 stanowiska archeologiczne o dużej wartości poznawczej, które powinny podlegać szczególnej ochronie konserwatorskiej. Skupiają się one w miejscowościach: Gąbin, Czermno, Nowe Wymyśle, Ludwików, Karolew, Potrzebna, Dobrzyków, Grabie Nowe, Grabie Polskie, Stara Korzeniówka, Borki, Piaski. Zawierają ślady osad i obozowisk pochodzące z okresu kultury pucharów lejkowatych (20 stanowisk) V i II tysiąclecie p.n.e zajmującej się rolnictwem, hodowlą i wytwarzaniem ceramiki, kultury strefy leśnej (10 stanowisk) ten sam okres ale zajmującej się zbieractwem i myślistwem. Liczną są ślady kultury trzcinieckiej II rys. p.n.e. (14 stanowisk), kultury tużyckiej (17 stanowisk) I rys. p.n.e. oraz kultury przeworskiej (15 stanowisk)-ostatnie wieki I rys. p.n.e.
Legenda
Działo się to około VIII w. n.e. Na całym rozległym obszarze Ziemi Gostynińskiej rozciągała się niezmierzona puszcza. W tym czasie przybył tu Maciej z żoną Wandą i dziećmi. Zachwyciły go piękne tafle jeziora, bujne, zielone lasy i żyjące w nich dzikie zwierzęta. Spotkać tu można było wspaniałe sarny, dumne jelenie, straszne dziki i małe zające. W lazurowym jeziorze pływały różne gatunki ryb i ptactwo wodne. Dzieci zbierały pyszne jagody, ogromne grzyby i inne liczne owoce leśne. Z czasem przybyli tu inni ludzie i powstała osada leśna. Osadnicy karczowali bujne lasy i uprawiali żyzną ziemię dookoła swoich chat. Takich osad otoczonych lasami powstało na tym terenie więcej. Skuszony opowieściami o licznej zwierzynie w lasach wybrał się na polowanie w te strony książę z Płocka. Długo jechał i nie zauważył żadnego zwierza. Zdziwiło go to. Pomyślał, że opowieści ludzi musiały być fałszywe. Aż tu zza kępy gęstych zarośli wyszedł okazały kiernoz (samiec dzika), który spłoszony głośnymi hałasami, zaczął szybko uciekać. Książę wraz ze swoją służbą ruszył za nim w pościg. W końcu dogonił zmęczonego dzika w niewielkiej osadzie leśnej i zabił go. A osadę nazwał Kiernozia- od nazwy samca dzika. Książę zarzucił dorodnego kiernoza na konia i postanowił wrócić do Płocka. Po drodze spotkał smolarzy, którzy osmolili zwierzę. Osadzie, w której dokonano tej czynności nadał nazwę Osmolin. Kiedy dotarł do następnej wioski, był już bardzo zmęczony. Zwierzę zsuwało się z pięknego konia. Miejscowi chłopi zrobili z kołków sanie. Książę ułożył na nich zwierzę i dziękując osadnikom, nazwał tą miejscowość Sanniki. Teraz już bez przeszkód mógł wrócić do swojego grodu. Po drodze mijał piękną osadę nad jeziorem. Ludzie bardzo się dziwili, kiedy ujrzeli bogatego księcia i zwierzę ułożone na drewnianych saniach. Ze zdziwienia pootwierali gęby. Widok ten rozśmieszył możnowładcę i dlatego nazwał tą osadę Gombin – od gęby. Książe udał się w dalszą drogę do Płocka. Kiedy właśnie przejeżdżał przez małą osadę, uległy zniszczeniu sanie wiozące dzika. Na szczęście mieszkali tam mili i dobrzy ludzie, którzy pomogli mu naprawić zniszczony pojazd. Od ich dobroci płocki książę nazwał tę osadę Dobrzyków. Wreszcie po wielu dniach dotarł na Wzgórze Tumskie do swojego zamku. Zachwycony długo opowiadał o swoich przygodach i pięknych terenach, przez które przejeżdżał.
Najpiękniejszym punktem w całym tym wspaniałym mieście jest klasycystyczny ratusz wystawiony w 1824 roku. Jest to obiekt stylowy, ciekawy architektonicznie. Interesujące są dwie fasady umieszczone jedna od strony rynku, druga zaś od strony drogi. Mieści się tu siedziba Urzędu Miasta i Gminy. Na Starym Rynku stoją kolorowe kamieniczki, a wśród nich najstarszy dom w całym mieście z 1809 roku, w którym urodził się ostatni premier II Rzeczypospolitej gen. Sławoj Felicjan Składkowski. Obecnie mieści się tu Muzeum Miłośników Ziemi Gąbińskiej nazwane jego imieniem. Organizowane są tu sympozja naukowe, stałe i okresowe wystawy poświęcone Ziemi Gąbińskiej. Ciekawostką jest to, że muzeum posiada unikalny i jedyny w Polsce zbiór dokumentów poświęconych życiu i działalności patrona. Przekazała je z Londynu jego żona Jadwiga Składkowska. Z Gąbina pochodzili też historyk Otto Korwin Wierzbicki, artysta malarz Kazimierz Lasocki, aktor i reżyser teatralny Jan Kęcki oraz członek rządu narodowego, dyrektor Teatru Polskiego w Poznaniu Franciszek Dobrowolski.
