Chojnice

fot. Stary rynek

Jak wykazują badania archeologiczne, w XI – XII w. istniała tu osada otoczona wałem ziemno-drewnianym. Chojnice po raz pierwszy zaistniały w Źródłach historycznych w 1275 r. dzięki Myślibojowi, urzędnikowi książęcemu i zarządcy osady grodowej,  który na prośbę Mestwina II darował augustianom ziemię, granice zakonnej posiadłości ustalili Komes Racław, kasztelan ze Szczytna i Myślibój Malowy z Chojnic. Na początku XIV w. Krzyżacy opanowali Pomorze Gdańskie i od nich zapewne, przed 1320 rokiem, Chojnice otrzymały prawo miejskie, zaś odnowiony przywilej lokacyjny datowany jest w 1360 r.  Miasto  zostało w tym czasie silnie ufortyfikowane (fragmenty murów obronnych i baszty zachowały się do dnia dzisiejszego), położone było pomiędzy dwoma jeziorami,  toteż spełniało ważną rolę w systemie obronnym państwa  krzyżackiego. Leżało  na szlaku z Brandenburgii do stolicy Zakonu Krzyżackiego oraz na skrzyżowaniu dróg handlowych, co sprzyjało rozwojowi gospodarczemu – na przełomie XIV/ XV w.  zorganizowały się liczne cechy rzemieślnicze. 

fot. Bazylika pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela z XIV wieku. Na lewo od kościoła plebanie (stara – XIV-wieczna i nowa – XVIII/XIX-wieczna)

W 1440 r. Chojnice przystąpiły do Związku Pruskiego, lecz wskutek wewnętrznych konfliktów społecznych kilka lat później Rada Miejska zadeklarowała wierność Zakonowi, który osadził w mieście silną załogę wojskową.  18 września 1454 r. pod Chojnicami rozegrała się pierwsza  bitwa wojny polsko – krzyżackiej. W starciu z zaciężnymi wojskami Krzyżaków, dowodzona przez  króla Kazimierza Jagiellończyka armia polsko-pruska, której trzon stanowiło pospolite ruszenie, poniosła klęskę; po stronie polskiej poległy co najmniej trzy tysiące ludzi. Trzynaście lat później, 28 września 1466 r. po długotrwałym oblężeniu wojska polskie zdobyły Chojnice, otwierając drogę do zawarcia II Pokoju Toruńskiego.

fot. Stary rynek

Po zakończeniu wojny król potwierdził Chojnicom wszystkie posiadane przywileje oraz utworzył starostwo grodowe, które w uznaniu zasług wojennych nadał dożywotnio  Andrzejowi  zwanemu Puszkarzem, później miasto przeszło pod władzę starostów człuchowskich. Pod opieką Rzeczypospolitej, w łonie Prus Królewskich,  nastąpiły dwa wieki pomyślności w dziejach  Chojnic. Były największym miastem w powiecie człuchowskim, w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego.

fot.  Brama Człuchowska -widok od strony rynku

Stabilność gospodarczą zapewniało dobrze rozwinięte rzemiosło, szczególnie  liczne zakłady produkcji płótna i  sukna, do których półprodukty dostarczali kooperanci z okolicznych miasteczek. Chojnice były też tradycyjnym ośrodkiem handlu zbożem. Dwa razy do roku w tutejszym ratuszu odbywały się posiedzenia sądu ziemskiego pod przewodnictwem wojewody.

fot. Stary rynek

          Wysoki poziom reprezentowało szkolnictwo (szkoła istniała od poł. XIV w.); młodzież chojnicka licznie udawała się na studia w uniwersytetach niemieckich.  W 1555 r. Rada Miejska oficjalnie przyjęła wyznanie luterańskie, wraz z nią większość mieszkańców. Po sześćdziesięciu latach katolicy odzyskali swój  XIV-wieczny, gotycki kościół farny, zaś ewangelicy wkrótce wybudowali własny zbór na rynku obok ratusza. 

fot. Stary rynek

Z inicjatywy ks. Jana Doręgowskiego przybyli do Chojnic jezuici, którzy prowadzili działalność misyjną i edukacyjną w założonej w 1623 r. szkole, później kolegium; w  XVIII w.  wybudowali  barokowy kościół (obecnie p.w. Zwiastowania NMP) oraz istniejący do dziś gmach szkolny.  W okresie spokojnej egzystencji  rozkwitało życie kulturalne, m.in. na kilka lat przed śmiercią osiadł w Chojnicach wybitny malarz śląsko-gdański Herman Han (zm. 1628).

fot. Stary rynek

Okres pomyślności przerwał najazd Szwedów; w latach 1655 – 60 miasto było kilkakrotnie nawiedzane przez wroga, trawione pożarami.  Dalsze nieszczęścia przyniósł wiek XVIII – grabieże obcych wojsk podczas wojen północnej i  siedmioletniej, nawroty epidemii cholery, wielkie pożary w latach 1733 i 1742 dokonały dzieła upadku. Miasto odbudowało się jednak ogromnym wysiłkiem mieszkańców, w czym zasługa m.in. wybitnego  burmistrza Izaaka G. Goedtkego. Do dzisiejszego dnia przetrwały niektóre budynki z tamtego wieku.

fot. Neogotycki ratusz z 1902 roku

W wyniku I rozbioru Polski 21 września 1772 r. do Chojnic wkroczyły wojska pruskie. Miasto stało się siedzibą nowo powołanego powiatu chojnickiego. Zlikwidowany jednak został samorząd miejski, a nowe stosunki polityczne doprowadziły do głębokiego regresu społeczno-gospodarczego. Zastój przełamany został dopiero w II połowie XIX w. dzięki wybudowaniu kilku szos oraz linii kolejowej Piła – Tczew (1871 – 73),  łączącej nasze miasto z Berlinem, Gdańskiem i Królewcem. 

fot. Tur – widnieje na herbie Chojnic od XIV wieku

Budowa  dalszych linii  sprawiła, że Chojnice stały się ważnym węzłem kolejowym na Pomorzu. Równocześnie władze pruskie zlokalizowały w mieście  szereg urzędów i instytucji, które przyczyniły się do umiarkowanego rozwoju gospodarczego i postępu  cywilizacyjnego. W 1871 r. powstała gazownia miejska, w 1900 r. uruchomiono  wodociąg i elektrownię, w 1909 r. kanalizację sanitarną.

fot. Stary rynek

W mieście istniało dobrze zorganizowane szkolnictwo. Istotna rola przypadła katolickiemu gimnazjum, które powołano w 1815 r. W intencji  zaborców miało ono germanizować inteligencję pomorską, lecz w szkole od lat 30. działały tajne koła filomackie młodzieży polskiej; z tej kuźni wyszło wielu  duchowych przywódców, działaczy niepodległościowych oraz twórców regionalizmu kaszubskiego (m.in. F. Ceynowa, A. Majkowski, J. Karnowski). 

fot. Tur na tle średniowiecznych murów miejskich, w głębi Baszta Szewska

Legenda o ukrytym skarbie
Przekonał się o tym mieszkaniec Chojnic w dawnych czasach. Od swego dziada słyszał on o skarbie przywalonym wielkim głazem na porośniętym rogożą brzegu stawu przy drodze z Chojnic do Charzyków. Po latach marzeń zdobył się wreszcie na odwagę i ciemną nocą, samotnie wybrał się w znane sobie miejsce. Wydawało się, że szczęście mu sprzyja, bo podkopując wytrwale głaz natrafił łopatą na metalowe naczynie i usłyszał miły brzęk. Serce zadrżało z emocji, wyprostował się na chwilę dla odpoczynku. Wówczas ze zdumieniem stwierdził, że jest jasny dzień, ludzie z okolicy spieszą do kościoła na niedzielną mszę i z oburzeniem komentują jego pracę w niedzielę, jako, że znany był z niechęci do pracy w dzień zwykły. Nie chciał, by ktoś odkrył jego tajemnicę, więc zaczął gorączkowo przysypywać znalezisko. I wtedy znów zrobiło się bardzo ciemno, trębacz miejski obwoływał północ. Poszukiwacz skarbów przeraził się nadzwyczajnych zjawisk i uciekł z owego miejsca. Nie powrócił już nigdy do „swojego” skarbu, który być może jeszcze tkwi w ziemi. Tylko gdzie jest ów staw i głaz?

fot. Średniowieczne mury miejskie oraz liczne baszty

Na mocy Traktatu Wersalskiego powiat chojnicki  znalazł się w granicach niepodległej II Rzeczypospolitej, wojsko polskie wkroczyło do Chojnic 31 stycznia 1920 r. Granica państwowa została ustanowiona w odległości 2 km od miasta, przez miasto biegł ważny szlak tranzytowy (drogowy i kolejowy) z Rzeszy Niemieckiej do Prus Wschodnich.

fot. Tablica pamiątkowa na Bramie Człuchowskiej

Miasto pełniło w dwudziestoleciu międzywojennym rolę centrum administracji, życia społecznego,  szkolnictwa, kultury i turystyki, ośrodka handlu i usług dla regionu południowych Kaszub i Borów Tucholskich.

fot. Pomnik ku czci poległych nauczycieli w latach 1939-1945 w Chojnicach

W dniu 1 września 1939 r. Chojnice zostały zaatakowane jako jedno z pierwszych miast polskich;  o 4.30 na stację kolejową  wjechał pociąg pancerny, który został przez polską obronę wyparty i unieszkodliwiony. Bohaterska obrona miasta została złamana po wielogodzinnej walce. Pierwszego dnia wojny pod Krojantami (5 km od Chojnic)  szwadrony 18 Pułku Ułanów Pomorskich stoczyły słynną potyczkę z niemiecką piechotą zmotoryzowaną.  W pierwszych miesiącach okupacji hitlerowcy zamordowali ok. 500 mieszkańców Chojnic i powiatu, szczególnym miejscem masowych zbrodni stała się podmiejska Dolina Śmierci. Terror i zbrodnie, wysiedlenia, aresztowania  trwały przez cały okres wojny. Okręg Gdańsk – Prusy Zachodnie został wcielony w granice Rzeszy, toteż  mieszkańców Chojnic  poddano przemożnej presji germanizacyjnej.  Dobrze zorganizowane było tajne nauczanie oraz konspiracyjna pomoc społeczna, grupy ruchu oporu  (TOW Gryf Pomorski) działały głównie w  lasach powiatu chojnickiego. 14 lutego 1945 r. Chojnice zostały wyzwolone spod okupacji przez Armię Czerwoną, w mieście i najbliższej okolicy poległo ok. 800 żołnierzy. W toku walk śródmieście legło w gruzach.

fot. w głębi Baszta Wronia, na pierwszym planie Baszta Kaszubskiego Pierścienia

Po II wojnie światowej trud mieszkańców skierowany był na odbudowę oraz poprawę warunków bytu. Począwszy od lat 60. nastąpił okres rozwoju, związany z rozbudową, bądź budową  nowych zakładów przemysłu spożywczego, meblarskiego, metalowego i innych.  Dało to impuls budownictwu mieszkaniowemu, które realizowane było z dużym rozmachem do lat 90., zarówno wielorodzinne (zwłaszcza spółdzielcze) jak i indywidualne.  Nastąpił rozwój przestrzenny miasta, urosły duże osiedla – im. Hallera, 700-lecia, Kaszubskie, Kolejarzy, Bytowskie i in., powstały nowe szkoły i przedszkola. 

fot. Brama Człuchowska – widok od strony murów miejskich

Transformacja ustrojowa spowodowała gruntowne zmiany społeczno – gospodarcze. Większość istniejących przedsiębiorstw nie sprostała wymaganiom gospodarki rynkowej i upadła, w ich miejsce narodziły się nowe, prywatne zakłady, które jednak nie wchłonęły wszystkich pracowników;  stąd utrzymuje się w mieście wysokie bezrobocie.  Odrodzenie samorządu terytorialnego przyniosło szereg pozytywnych zmian, w tym  likwidację zapóźnień w dziedzinie infrastruktury komunalnej,  modernizację układu komunikacyjnego, widoczną poprawę wizerunku miasta. Szczególne przyspieszenie nastąpiło w ostatnim pięcioleciu. m.in. Chojnice doczekały się nowoczesnego szpitala, oddany został do użytku park wodny,  powstają także dalsze projekty, które przybliżą  warunki życia w mieście do europejskich standardów.

fot. Wyjście z Bramy Człuchowskiej na Stary Rynek

Uwięziona dżuma…

fot. Studnia na Starym Rynku

Zabytki które warto zobaczyć w Chojnicach