Brodnica

Brodnica (niem. Strasburg) – miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie brodnickim obecnie położone po obu stronach rzeki Drwęcy. 

 

Muzeum – zamek 

ul. Zamkowa 1 

87-300 Brodnica 

 

Pierwszy gród powstał w tym miejscu nad Drwęcą w XII wieku. Brodnica położona jest na pograniczu ziemi chełmińskiej i michałowskiej, gród ten był wysuniętą strażnicą książąt mazowieckich. Po sprowadzeniu do Polski Krzyżaków sfałszowali oni dokumenty nadania ziem, wskutek czego na początku XIV wieku zajęli również Brodnicę. Murowany zamek powstał w pierwszej połowie XIV wieku, według niektórych w latach 1312-1330 według innych – 1305-1317. Na pewno w 1337 roku zamek był ukończony, ponieważ pomiędzy 1335 a 1337 rokiem utworzono w Brodnicy komturię krzyżacką. 

 

Warownia została założona na planie kwadratu o boku 45 metrów, w którym niewielki wewnętrzny dziedziniec zamykały cztery skrzydła. W północnym narożniku umieszczono potężną pięćdziesięciometrową ośmioboczną wieżę o 10 kondygnacjach. Przy wieży znajdowała się brama broniona przedbramiem. Całość otaczały niskie mury obwodowe tworząc parcham o około 10 metrach szerokości. Od strony Drwęcy w narożniku muru obwodowego znajdowała się czworokątna baszta, w 1415 roku przebudowana według projektu Mikołaja Fellensteina z Malborka na okrągłą. Potem podobną, ze strzelnicami dla broni palnej, wzniesiono jeszcze w narożniku północno-wschodnim. Zapleczem gospodarczym zamku były dwa przedzamcza: od północnego-wschodu i południa, które również otoczono murami oraz fosą zasilaną z Drwęcy. 

 

W XV wieku wielokrotnie potykały się w Brodnicy wojska polskie z Krzyżakami. Po wojnie trzynastoletniej w 1466 roku Brodnica wróciła w granice Polski. Od 1479 roku zamek był się siedzibą starosty. Najpierw do 1604 roku urząd ten obejmował ród Działyńskich, potem starościną była Anna Wazówna, siostra Zygmunta III Wazy. Jeszcze za Działyńskich w 1550 roku zamek uległ wielkiemu pożarowi, ale ówczesny starosta Rafał Działyński bardzo szybko odbudował uszkodzoną twierdzę. W 1616 roku wzniesiono na terenie wschodniego przedzamcza pałac dla Anny Wazówny, który rozbudowano jeszcze w XVII wieku. W pałacu do dziś widać ślady po strzelnicach, stąd wniosek, że do jego budowy wykorzystano mury wcześniejszego budynku wchodzącego w skład przedzamcza. Starości rezydowali na zamku aż do I rozbioru Polski. 

 

Kilkukrotnie zamek atakowali Szwedzi podczas potopu w latach 1655-1656. W XVIII wieku w zamku mieściły się koszary konfederatów barskich, a w 1772 roku zamek znalazł się w granicach Prus. Jak większości tego typu obiektów Prusacy nie uszanowali i tego. W latach 1785-1842 zamek stopniowo rozebrano, ocalała tylko ośmioboczna wieża. Prace badawcze na zamku w Brodnicy prowadzono w okresie międzywojennym. W końcu drugiej wojny światowej w 1945 zamek został spalony. W latach 1953-1957 ponownie prowadzono badania, wtedy odsłonięto mury przedbramia. Obecnie udostępnione są do zwiedzania ruiny wraz z podziemiami i wejściem na wieżę. Zachowała się częściowo także jedna z okrągłych baszt.

 

Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263. Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298. Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym a drugi umocnień w rejonie Żmijewa, zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta. Ziemie na lewym brzegu Drwęcy, ziemia michałowska, stała się własnością zakonu krzyżackiego w 1303 (książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowskie Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę, Krzyżacy ostatecznie wykupili je od książąt kujawskich w 1317). 

 

Budowa zamku w Brodnicy rozpoczęła się w 1305. Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich. Pierwszy zapis dotyczący miasta Brodnicy pochodzi z 1298, pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował, iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica. Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św. Katarzyny pochodzi z 1310. Po raz pierwszy jako „civitas” – a więc miasto, lokowane na prawie niemieckim – Brodnica była wzmiankowana w 1317. W 1320 rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto, realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich: Mazurskiej i Chełmińskiej (zwanej również Kamienną), w 1370. 

 

Najprawdopodobniej w 1305 rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego, pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339. W 1415 budowniczy Mikołaj Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku. Początkowo władzę w mieście sprawował wójt. Około 1343 powołana została rada miejska wraz z burmistrzem. Rozwój miasta był pomyślny. W 1380 zbudowano szpital i kościół św. Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej.

 

Pod koniec wieku ratusz, częściowo rozebrany w 1868, którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj. W 1466 wraz z Prusami Królewskimi weszła w skład Polski. Miasto zostało zniszczone podczas pożarów w 1553 i 1661. Od 1772 Brodnica leżała w granicach Prus, w latach 1806-1815 należała do Księstwa Warszawskiego, następnie znów do Prus i (od 1817) Prus Zachodnich. Do Polski powróciła po okresie zaborów w 1920 na mocy traktatu wersalskiego. 

 

 

-gotycki kościół św. Katarzyny budowany od ok. 1285, budowa prezbiterium ukończona w 1320, do ok. 1370 budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza; z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium; wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w. z drewna lipowego, wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe, poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania)

-fragment ratusza z końca XIV w.

-na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku, przebudowywany w XVII w.

-fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w., w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej

-spichlerze barokowe z XVII w.

-barokowy zespół poreformacki: kościół NMP z lat 1752-61 i klasztor

-dawny kościół ewangelicki z ok. 1850 r., wg proj. Stanisława Hebanowskiego (obecnie tzw. kościół szkolny)

-Kościół św. Jerzego – obecnie nieistniejący

-rynek miejski o nietypowym kształcie (często błędnie opisywany jako trójkątny, co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)

-wieża ciśnień z roku 1905, w 2006 częściowo rozebrana

-zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego

 

Muzeum – zamek 

ul. Zamkowa 1 

87-300 Brodnica 

tel. (+56) 495 05 75 

 

– godziny otwarcia : 

poniedziałek – piątek : 10-17 (sezonowo)