Mielnik

Zamek strzegł zachodniej granicy państwa litewskiego, a pierwsza wzmianka pochodzi z 1379 roku i została sporządzona przez kronikarza krzyżackiego Wiganda z Marburga, a mówi ona o próbie oblężenia zamku w czasie powrotu z wyprawy pod Kamieniec.

W 1391 roku Władysław Jagiełło nadał zamek księciu mazowieckiemu Januszowi. W rękach Piastów mazowieckich Mielnik był dwukrotnie w końcu XIV w i ponownie w latach 1440-44. Lata największej świetności zamku przypadają na XV-XVI wiek. Przed 1420 rokiem książę Witold ufundował w dolnej części zespołu zamkowego rzymsko-katolicki kościół pod wezwaniem Bożego Ciała, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, św. Mikołaja i Wszystkich Świętych.

Zamek był trzyczłonowym założeniem. Składał się z zamku wysokiego, niskiego oraz przedzamcza. Zabudowania w większości były drewniane posadowione na murowanych kamiennych podpiwniczeniach. Murowanymi elementami były wieża bramna oraz kościół z 1420 roku na zamku niskim, a na zamku wysokim główny budynek – kamienica wyposażona w dwie baszty, będąca najważniejszym elementem obronnym. Oba człony były oddzielone podpiwniczonym budynkiem, w którym znajdowały się wrota.

W 1486 roku przebywał tu Kazimierz Jagiellończyk, w 1501 roku na koronę polską czekał Aleksander Jagiellończyk. W tymsamym roku na zamku podpisana została unia mielnicka między Polską i Litwą, jednak wobec sprzeciwu króla Czech i Węgier oraz namiestnika Śląska unia ta nie weszła w życie.

W 1506 roku ponownie oczekiwał w Mielniku na koronę kolejny Jagiellończyk – Zygmunt, zwany później Starym. Za jego panowania zamek mielnicki utracił w znacznej części militarne znaczenie i przy przebudowie nadano mu rezydencjonalne cechy, o obronność już nie zabiegając. Pracami kierował zapewne starosta mielnicki Nikodem Janowicz Świecko herbu Dąbrowa. Przebudowa polegała na renesansowej dekoracji głównej kamienicy zamku wysokiego. Do 1551 roku rozebrano też baszty oraz drewnianą wieżę broniącą przejazdu z zamku niskiego na wysoki, a na jej miejscu wzniesiono budynek mieszkalny.

Niedługo po połowie XVI wieku zamek strawił doszczętnie pożar. W jego miejscu starostowie wznieśli dwór na swoją siedzibę, jednak, mimo że zwany był „zamek” to z pierwotnym obronnym zamkiem nie miał już nic wspólnego. Możliwe, że w końcu XVI lub XVII wieku dobudowano do dworu jakieś umocnienia, jednak fakt przechowywania ksiąg w kościele z 1420 roku świadczy, że nie były one znaczne. 

W 1665 roku wojska szwedzkie maszerujące przez Mielnik zniszczyły zarówno dwór starosty jak i kościół XV-wieczny. Po odbudowie zmieniono wezwanie świątyni na św. Trójcy. Kościół funkcjonował do XIX wieku, w 1851 roku był już opuszczony i zaniedbany. Później przez pewien czas funkcjonował jako cerkiew, jednak po pożarze z 1915 roku nie został już odbudowany, a po zniszczeniach wojennych z 1941 roku dotychczas ocalała zakrystia również obróciła się w ruinę. 

Z Góra Zamkową związana jest też miejscowa legenda o istnieniu lochów po zamku ciągnących się pod ziemią aż do Drohiczyna i na drugą stronę rzeki – do Zabuża.

Przez Radziwiłłówkę docieramy do przysiółka Końskie Góry. Legenda mówi, iż nazwa miejscowości powstała od wydarzenia z czasów najazdów tatarskich na te ziemie. Pewien oddział jazdy tatarskiej wracający po ataku na zamek w Mielniku schronił się właśnie w tym miejscu. Nocą rozpętała się wielka burza piaskowa i zasypała najeźdźców wraz z końmi, utworzyły się pagórki i stąd nazwa osady – Końskie Góry.