Wąwolnica

Do Kościoła w Wąwolnicy trafić jest bardzo łatwo. Stoi na wzgórzu w samym centrum miejscowości.

Pod samymi murami jest parking.

Wąwolnica to jedna z najstarszych osad Lubelszczyzny. Według tradycji założycielem miasta był legendarny książę Krak, właściciel Krakowa, rezydujący na zamku na Wawelu. Dlatego też ówczesne miasto nazwano Wawelnicą i stąd wzięła się obecna nazwa Wąwolnica. Językoznawcy zaś nazwę miejscowości wywodzą od staropolskiego słowa „wąwel” co oznaczać miało „cypel obronny”. To właśnie na tym cyplu, czyli wzgórzu otoczonym stromymi zboczami, okolonymi rzekami Sanicą i Bystrą, wzniesiono gród obronny i kościół. 0 wiekowej metryce osady może też świadczyć dokument-rękopis z 1027 roku przechowywany na Świętym Krzyżu. W nim to napisano: „W roku 1027 Ojcowie naszego klasztoru robili parafialną posługę w nowo założonej i świeżo do Wiary Świętej nawróconej osadzie Wawelnica”.

W 1996r. w oparciu o odnalezione zapiski sądowe wykonana została i umieszczona w Muzeum, makieta zamku i grodu Wąwolnica.W wyniku archeologicznych prac wykopaliskowych prowadzonych w latach 1999, 2000 i 2001 na Wzgórzu Kościelnym w Wąwolnicy pozyskano materiały źródłowe, które jednoznacznie po raz pierwszy zlokalizowały na tym wyniesieniu średniowieczne miasto Wąwolnica, lokowane w 1346 roku przez Kazimierza Wielkiego. Rozpoznano włączoną w przebieg muru obronnego fundacji tego władcy dwukondygnacyjną świątynię p.w. Św. Wojciecha z XIV wieku i sześć faz jej przebudowy do 1986 roku. Dzisiaj budowla ta to Kaplica Matki Bożej Kębelskiej.

Pomyślny rozwój Wąwolnicy przypada na okres panowania Kazimierza Wielkiego, a więc na XIV wiek. Wybudowano wówczas zamek i kościół, z którego do dziś zachowała się gotycka kaplica zamkowa. Miasto otoczono murami obronnymi. Lokowane wówczas na prawie polskim nosiło nazwę Konigsberg. Do szybkiego rozwoju przyczyniło się położenie przy szlakach handlowych z Krakowa na Litwę i z Torunia do Lublina, a zamożność wzrosła dzięki przywilejowi targowemu nadanemu w 1409 roku przez Władysława Jagiełłę.

Pierwsza kondygnacja Kaplicy Matki Bożej Kębelskie (po wykonanym w 1995r. remoncie) mieści zbiory Muzeum Miasta Wąwolnicy. W ramach stałej ekspozycji muzealnej można zobaczyć eksponaty archeologiczne pozyskane przez pracowników naukowych Katedry Archeologii UMCS na naszym terenie i przekazane w depozyt na czas nieokreślony. Zbiór eksponatów archeologicznych stale się wzbogaca, ponieważ jak już wspomniano wyżej, od 1999 roku prowadzone są prace wykopaliskowe.

W 1448 roku, za czasów Kazimierza Jagiellończyka miasto przeniesiono na prawo magdeburskie. W roku 1458 król oddał parafię opactwu benedyktynów, którzy patronowali do czasu kasacji zakonu co nastąpiło w XIX wieku.

W XV wieku Wąwolnica była siedzibą starostwa niegrodowego. Odbywały się tu też sądy kasztelańskie, a w XVI wieku sądy wojewody nad szlachtą w sprawach karnych. Bogata dokumentacja zapisków sądowych zachowała się w Archiwum Państwowym w Lublinie.

W połowie XVI wieku wybuchł pożar, który strawił całą Wąwolnicę. Po pożarze Zygmunt August w 1567 roku polecił wojewodzie lubelskiemu Janowi Firlejowi założyć miasto na nowo. Zaplanowano je w nowym miejscu. Centrum układu urbanistycznego stał się rynek o znacznych wymiarach 100×110 metrów. Starostwo wąwolnickie przeszło na pewien czas w posiadanie królowej Bony. Pod koniec I Rzeczypospolitej Wąwolnicę posiadali Małachowscy. Odkupiona przez książąt Czartoryskich z Puław po Powstaniu Listopadowym uległa konfiskacie i została sprzedana na licytacji poplecznikom carskiej władzy. W XIX wieku mieszczanie dochodzili swoich praw, wygrywając procesy z nowymi właścicielami.

Z początkiem XVIII wieku starostwo wąwolnickie przeniesiono do Nałęczowa. W związku z tym zamek opustoszał i powoli popadł w ruinę. Jego murów użyto do odbudowy wzniesionego jeszcze w XIV wieku gotyckiego kościoła. W starych przewodnikach przeczytać można, że na terenie plebańskiego ogrodu: „Przechowały się fundamenta wieży okrągłej, pozostałości dawnego zamku”.

Po likwidacji starostwa miasto straciło swe znaczenie, a ludność uległa zmniejszeniu.